Afstandsleren is een blijvertje. Zo maak je er het beste van

- Jeroen Langendam

Of we het nu willen of niet, voorlopig blijft afstandsleren de norm. Een Amerikaans rapport geeft handreikingen hoe we de beste onderwijsresultaten kunnen bereiken.

Hoewel het nieuws over een nieuw vaccin tegen covid veelbelovend is, ziet het er voorlopig niet naar uit dat we deze crisis achter ons kunnen laten. Ook in 2021 zal een groot deel van het onderwijs online plaatsvinden. Afstandsleren is voorlopig een blijvertje.

(De) pandemie (kan) dienen als katalysator voor hoognodige paradigmawisselingen

In de Verenigde Staten verscheen het rapport getiteld “10 ways to make online learning work”. Aan het rapport werkten, naast deskundigen op het gebied van gezondheid en economie, een aantal hoge onderwijsfunctionarissen mee, waaronder vijf voormalige ministers van onderwijs (van beide Amerikaanse partijen) en een aantal Amerikaanse topambtenaren.

Volgens de auteurs is het de hoogste tijd werk te maken van innovatie op het gebied van online onderwijs en andere vormen van afstandsleren: “De nationale crisis eist van ons dat we ons richting een betere toekomst innoveren. De toekomst van miljoenen leerlingen staat op het spel, we hebben geen tijd te verliezen.”

Gemiddeld 7 maanden leerachterstand

In het rapport is te lezen dat de verschillende covid-maatregelen in de VS de gemiddelde leerling een leerachterstand van 7 maanden hebben opgeleverd. Gekleurde leerlingen zijn nog zwaarder geraakt door covid, zij lopen gemiddeld 10 maanden achter.

Hoewel deze leerachterstand waarschijnlijk nooit volledig ingehaald kan worden, kan een verbeteringsslag in het online leren de schade wel beperken of verminderen. In 10 hoofdstukken worden manieren om afstandsleren effectiever te maken besproken.

Van improvisatie naar structurele kwaliteit

Tijdens de eerste lockdown, toen veel mensen nog dachten dat het slechts om een tijdelijk ongemak ging, zochten docenten al improviserend naar manieren om hun leerlingen leerzaam bezig te houden. Nu duidelijk is dat we voorlopig nog niet van het virus af zijn, moeten we er volgens de Amerikanen voor zorgen dat het onderwijs weer wordt afgestemd op kwaliteitsnormen en eindtermen.

De toekomst van miljoenen leerlingen staat op het spel, we hebben geen tijd te verliezen.

“Om te zorgen dat afstandsleren de leerling voldoende uitdaagt om succesvol te zijn, moeten scholen hoge eisen stellen aan de leerlingen en zorgen dat ze onderwijsmateriaal van hoge kwaliteit aangeboden krijgen. Verder moeten scholen transparant zijn over hun beoordelingscriteria en aanwezigheidseisen en leerlingen regelmatig van feedback voorzien”.

Zorg dat elke leerling mee kan doen

Stap één voor effectief afstandsleren is dat elke leerling mee kan doen. Door covid zijn de verschillen tussen arm en rijk pijnlijk zichtbaar geworden. Snel internet en een goede laptop zijn niet voor elke leerling of student een vanzelfsprekendheid.

Naar schatting kan ruwweg 38% van de leerlingen uit lagere inkomens niet deelnemen aan online leren. Een ander onderzoek concludeerde dat ruim 29% van alle gekleurde leerlingen geen toegang tot snel internet heeft. In totaal gaat het om ruim 9 miljoen leerlingen.

De nationale crisis eist van ons dat we ons richting een betere toekomst innoveren.

Om iedereen toegang te geven zou een investering van 4 miljard dollar moeten doen om te garanderen dat elke Amerikaanse leerling de middelen krijgt om mee te doen met de klas. In België zijn we al iets verder. Hier is men al sinds de eerste lockdown bezig dit probleem op te lossen.

Het eerste initiatief werd genomen door vzw Digital For Youth en leverde duizenden laptops op met een (gesponsorde) internetverbinding. Hierdoor kon een grote groep leerlingen alsnog meedoen met de digitale lessen.

Enkele maanden later beloofde onderwijsminister Ben Weyts dat elke Vlaamse leerling een laptop met internettoegang zou krijgen. Deze belofte kreeg al snel vervolg, toen begin november ruim 4.000 nieuwe laptops beschikbaar kwamen. 

Geef leerkrachten de steun die ze nodig hebben

Het ondersteunen van leerkrachten staat ook hoog op het lijstje van de Amerikaanse deskundigen. Onder normale omstandigheden is het leraarsvak al erg zwaar, maar corona vergt extreem veel van de inzet van leraren.

Het rapport signaleert dat veel docenten het onderwijsvak verlaten. Vooral jonge leraren, die sterk leunen op de begeleiding van ervaren leerkrachten, bezwijken onder de werklast en vallen uit. Zelfs vóór corona bleek ruim 40% van de startende leraren binnen vijf jaar het onderwijs te verlaten.

Onder normale omstandigheden is het leraarsvak al erg zwaar, maar corona vergt extreem veel van de inzet van leraren.

De auteurs pleiten er voor om leerkrachten meer ondersteuning te bieden. Dit is niet alleen nodig om ervaren leerkrachten te behouden, maar ook om de nieuwe generatie leerkrachten niet te verliezen.

Dat deze steun niet alleen van collega’s en leidinggevenden kan komen is evident, want ook die zijn inmiddels aan het eind van hun latijn. Volgens het rapport moeten er structurele maatregelen komen, waaronder tools voor persoonlijke ontwikkeling, bijscholing in online leren. Ook zou meer erkenning en waardering moeten worden getoond voor de enorme inspanningen van onderwijzers.

Onderwijstijd opnieuw uitvinden

Bij de overstap naar digitaal onderwijs spendeerden we de meeste energie aan het mogelijk maken van klassikaal onderwijs. Het rapport breekt een lans voor een andere manier om onderwijstijd in te zetten. Ze zien een grote toekomst voor asynchroon leren. Hierbij bepalen leerlingen zelf het tempo waarin ze leren. Ze kijken een les terug wanneer het hen uitkomt, doen hun opdrachten op momenten die passen in hun schema en staan zelf aan het roer van hun studievoortgang.

Een nadeel van asynchroon leren is echter dat dit niet tegemoetkomt aan de sociale behoeftes van leerlingen. Eenzaamheid ligt op de loer. Bovendien verschillen leerlingen sterk in de mate van autonomie die ze aankunnen. Daarom moeten scholen op zoek naar een goede balans tussen klassikaal onderwijs en zelfstudie.

Heb oog voor relaties

Online onderwijs is niet nieuw. Toen in 2012 Coursera werd opgericht, werd al snel gesproken over een toekomst waarin niemand meer naar school zou hoeven gaan. Je kon inmiddels alles online leren. Toch blijven we op elk onderwijsniveau trouw aan universiteiten en (hoge)scholen. De reden: sociale relaties.

Mensen zijn sociale wezens. Daarom is het onderwijs een sociale gebeurtenis, waarbij de relaties tussen de klas en docent en de leerlingen onderling een enorm grote rol spelen. Studie na studie laat zien dat een goede relatie tussen leerling en docent een sterk positief effect op de prestaties van de leerling heeft.

Foto gemaakt pre-covid (Bron: Shutterstock)

Door covid staan deze relaties onder druk. Het contact met leerlingen werd in één klap stukken minder. Dat we aan het begin van de crisis vooral zochten naar technische oplossingen hielp niet om dit probleem op te lossen.

Studie na studie laat zien dat een goede relatie tussen leerling en docent een sterk positief effect op de prestaties van de leerling heeft.

Sommige leerlingen verdwenen zelfs geheel van de radar, ondanks inspanningen van scholen om leerlingen op te zoeken.

Goed onderwijs gaat niet alleen over het contact dat je als leerkracht met de klas maakt. Minstens net zo belangrijk is het contact tussen de leerlingen. Leerlingen zoeken elkaar op voor hulp, helpen elkaar met het huiswerk en helpen elkaar. Aangezien bij online lessen alle leerlingen op hun eigen kamer zitten, valt deze vorm van verbinding bij afstandsleren al snel weg.

Vormen nieuwe relaties nog lastiger bij afstandsleren

Bestaande relaties staan dus onder druk. Het vormen van nieuwe relaties is nog lastiger. Veel eerstejaars studenten hebben het moeten stellen zonder introductie. Vaak zijn ze daardoor  al een half studiejaar aan het studeren, terwijl ze amper contact hebben met docenten en medestudenten.

afstandsleren
Door afstandsleren ervaren leerlingen minder onderlinge contacten. Hierdoor ligt eenzaamheid op de loer. (Afb: Shutterstock)

Het rapport oppert enkele technologische oplossingen om sociale relaties te faciliteren. Het gebruik van breakout-rooms om klassikale discussies mogelijk te maken is inmiddels al redelijk ingeburgerd, maar nog weinig scholen organiseren “virtuele spreekuren”, waarbij iedereen naar wens kan aansluiten.

Volg je leerlingen

De auteurs vragen extra aandacht voor leerlingen die dreigen af te haken. Ze signaleren dat slechts een derde van de leerlingen online hun huiswerk uitvoert en inlevert. Deze constatering is in lijn met Nederlands onderzoek, dat concludeerde dat online onderwijs niet motiverend is.

De meeste tools voor afstandsleren hebben rapportagetools, waardoor je relatief eenvoudig kunt achterhalen welke leerlingen niet voldoende meedoen. Door deze tools te raadplegen kunnen vakleerkrachten hun lessen afstemmen op de behoeftes van de leerling. Ook voor mentoren ligt hier een belangrijke rol.

Gebruik de crisis om te innoveren

In het laatste hoofdstuk roept het rapport ons op om de crisis te gebruiken om blijvende innovaties in het onderwijssysteem toe te passen. “Zo gezien kan de pandemie dienen als katalysator voor hoognodige paradigmawisselingen in het onderwijssysteem naar een systeem dat alle kinderen dient, in plaats van slechts enkele gelukkigen.”

Het rapport concludeert dat covid-19 ons een “once-in-a-generation” kans biedt om ons onderwijs systeem drastisch vernieuwen: “voordeel halen uit dit moment vergt actie en visie – iets dat verder gaat dan het “we komen er wel doorheen” waar we ons nu bevinden.