Amai! Vlaanderen-project onderzoekt AI-ondersteuning van leerlingen in Smartschool 

- David Van Waeyenberghe

Artificiële intelligentie is meer en meer een topic in het onderwijs. De toepassingen van taalmodellen zoals GPT4 en LaMDA vinden steeds meer hun weg naar de educatieve sector. Het project ‘Efficiëntere ondersteuning van leerlingen via slimme signaalfunctie’ wil nagaan of en hoe AI kan worden ingezet om mogelijke problemen in een vroeg stadium te ontdekken. 

Wie kent Smartschool niet? Het digitaal schoolplatform maakte twintig jaar geleden zijn intrede in de schoolomgeving. In die twee decennia is Smartschool uitgegroeid tot het meest gebruikte platform voor ondersteuning van de samenwerking tussen scholen, leerkrachten, leerlingen en ouders. Om die ondersteuning nog te verbeteren, wil Smartschool via het project van Amai! Vlaanderen nagaan op welke manier AI een rol kan spelen. Schoolit sprak met oprichter en CEO Jan Schuer en UHasselt-VUB professor Jo Pierson over het pas gelanceerde project. 

Digitale transformatie 

“Ik denk wel dat ik mag zeggen dat Smartschool de digitalisering in het onderwijs op sleeptouw heeft genomen”, zegt Jan Schuer. “We voerden als eerste de digitale schoolagenda in, waarmee scholen flink wat euro’s konden uitsparen. Al die jaren zijn we digitaal blijven groeien en dat is nog altijd onze ambitie. Alleen spreken we nu ook van digitale transformatie. Door het implementeren van nieuwe, slimme systemen kunnen we het onderwijs nog verder verbeteren.” 

Eén van die nieuwe technologieën is AI. Schuer ziet absoluut een meerwaarde in de toepassing ervan. “De kracht hiervan brengt ons tot dit project. Er wordt ontzettend veel mogelijk en dat willen we op een waarde(n)volle manier doen. Via Smartschool beschikken de scholen over heel veel data. Ons uitgangspunt voor dit project is om die data op een zodanige manier te gebruiken om een antwoord te bieden aan een heel actueel onderwerp: vroegtijdige leerlingenuitval.” 

Het Smartschool-platform

Problemen vroeg detecteren 

Smartschool wil met de massa’s data aan de slag om die leerlingenuitval tegen te gaan. “Als je weet dat in Antwerpen 17 procent van de jongeren de secundaire school verlaat zonder diploma, bijna één op vijf, dan is dat dramatisch. Ons idee is om die data in te zetten om aan anomaliedetectie te doen. Daardoor kunnen we in een heel vroeg stadium aan leerlingen, scholen, ouders, een signaal geven dat er een probleem zou kunnen ontstaan. AI is daarbij de technische bouwsteen.” 

Voor het team van Jan Schuer rezen er meteen tal van vragen. “Mogen we dat wel doen? Moeten we dat uitwerken en hoe gaan we dat doen? We hadden dit in de schoot van de scholen kunnen werpen, zodat zij er hun plan mee trekken. Maar zo denken wij niet en dus hebben we vorig jaar een onafhankelijke adviesraad opgericht voor dit soort vragen. In die raad zetelen quasi alle stakeholders die betrokken zijn bij Smartschool. Zij hebben een diepgaand debat gevoerd en zijn met een advies naar voor gekomen over hoe die nieuwe technologie op een verantwoorde manier kan worden ingezet.” 

Technologie verantwoord inzetten 

Hoe kan je ervoor zorgen dat de waarden die in het onderwijs belangrijk zijn, terugkomen in de toegepaste technologieën? Dat is het uitgangspunt van de adviesraad waarin Jo Pierson zetelt als voorzitter. Hij is als professor sinds lang verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. Sinds juli vorig jaar is Pierson ook actief als gewoon hoogleraar aan de Universiteit Hasselt waar hij verantwoordelijk is voor de oprichting van de nieuwe School voor Sociale Wetenschappen en de aansluitende opleiding.  

“We vertrekken vanuit drie maatschappelijke uitdagingen of ‘grand challenges’: digitalisering, diversiteit en democratie”, aldus Jo Pierson. “Met een achtergrond in Communicatiewetenschappen ligt mijn focus op het socio-technologische onderzoek. Daarbij vertrek ik vanuit de idee van verantwoorde digitalisering. Hoe gaan we als samenleving om met de digitalisering en zorgen we ervoor dat de mens de bovenhand houdt. Het onderzoek richt zich naar drie domeinen: onderwijs, smart cities en digitale media. Het is vanuit de onderwijshoek dat Jan en ik in contact zijn gekomen. De vraag om een adviesraad van Jan sluit goed aan bij mijn interdisciplinaire onderzoek.” 

Een belangrijke factor in het verhaal zijn de leerlingen zelf. Zij moeten op een mediawijze bij het systeem betrokken worden.

Jo Pierson – professor en voorzitter onafhankelijke adviesraad

Brede waaier aan aspecten 

De adviesraad stond voor een grote uitdaging, want bij de implementatie van nieuwe technologie komen veel aspecten aan bod. “Er moet worden rekening gehouden met tal van waarden zoals de autonomie van de leerkracht, privacy, het menselijke en sociale aspect, inclusiviteit, enzovoort. Dat moet zich vertalen naar de technologie die onder andere Smartschool aan het ontwikkelen is. Bij het ontwikkelen van algoritmes zijn enkele zaken uit het advies essentieel. Bijvoorbeeld wie de uiteindelijke beslissing neemt. Dat mag niet het systeem zijn, maar iemand uit de school in afstemming met de andere stakeholders.” 

Een heel belangrijke factor in het verhaal zijn de leerlingen zelf. “Het gaat tenslotte over hun en zij moeten op een mediawijze manier bij het systeem worden betrokken. Daarom zetelen in de adviesraad ook vertegenwoordigers van de scholierenkoepel en de kinderrechtencommissaris. We hebben het advies geformuleerd. De volgende stap was bijkomend onderzoek. Er moet in gesprek worden gegaan met de stakeholders (waaronder de scholen) om te kijken wat de risico’s, opportuniteiten, aandachtspunten en dergelijke kunnen zijn”, aldus Jo Pierson.  

Vertaalslag doorstromen naar de scholen 

Een andere vraag die meteen naar boven komt is hoe die implementatie van de nieuwe mogelijkheden in scholen het best kan worden uitgevoerd. “Dat is een heel belangrijke”, pikt Jan Schuer in. “Op dit moment zijn onvoldoende leerkrachten opgeleid voor het omgaan met data, dashboards, de nieuwe technologie. Kwaliteitsontwikkeling is heel belangrijk. Meten is weten, dat beseffen we allemaal. Vandaar dat die kwantitatieve data in het onderzoek worden meegenomen.” 

Het idee om met die data aan de slag te gaan, is een proces. Het is een weg die moet worden afgelegd waarbij we de scholen moeten meekrijgen in het verhaal. Daarom is de rol van de pedagogische begeleidingsdienst van het GO! bij de opstart en verdere implementatie zo belangrijk. Als het debat wordt gevoerd, zoals in de adviesraad, dan kunnen wij daar als platform van leren. We merken dat we nu meer nadenken over bepaalde features waardoor het voor Smartschool bijzonder zinvol is.” 

AI is de technische bouwsteen om aan anomaliedetectie te doen. De eindbeslissing blijft bij de mens en niet de machine.

Jan Schuer – Oprichter en CEO Smartschool

Maatschappelijk verhaal 

Smartschool werkt in het project, samen met Cegeka, aan de technologisch kant van het verhaal en hoopt tegen eind dit schooljaar een eerste micro-idee van haalbaarheid klaar te hebben. Het onderzoeksteam van Jo Pierson gaat dan weer aan de slag met het maatschappelijke verhaal. “Daarbij wordt vertrokken vanuit een Citizen Science-aanpak, waarbij burgers mee invulling geven aan het wetenschappelijke traject. Door bottom-up te werken met leerkrachten, leerlingen en scholen willen we aandachtspunten vertalen richting technologie en het gebruik ervan”, aldus Jo Pierson. 

Meer dan 60 scholen stelden zich kandidaat om mee te werken aan het project. “Er is veel enthousiasme en dat is belangrijk voor de gedragenheid van het project. We hebben zelfs scholen moeten afwijzen. Het valt me op hoeveel wil er is om hieraan mee te werken. Smartschool is een lokaal bedrijf, geen internationale multinational en dat speelt ongetwijfeld mee in de betrokkenheid.” 

De partners in het onderzoeksproject

Waarde(n) behouden 

Dat AI steeds meer op de voorgrond gaat treden in het onderwijs, is de logica zelve. Bij Smartschool willen ze vooral dat het goed wordt gedaan. “De onafhankelijke adviesraad gaat altijd kunnen controleren of het systeem dat we hebben ontwikkeld, conform is aan het publieke advies. Die twee staan los van elkaar. Ik ben ervan overtuigd dat als wij het niet doen, dan een andere partij het zal doen. En dan is de vraag of dat het op dezelfde waarden-volle manier zal gebeuren. Zeker bij internationale spelers die minder affiniteit hebben met onze onderwijsmarkt kan dat problematisch worden.” 

“Dat maatschappelijk bewustzijn heeft me aangetrokken”, gaat Jo Pierson verder. “Het is een onderzoekstraject van een bedrijf dat zich heel bewust is van de waarden van het onderwijs. Diverse BigTech bedrijven zijn ook actief in het onderwijs, maar zij hebben vaak een andere insteek en ander verdienmodel. Dat laatste is er van oorsprong veelal op gericht om zoveel clicks en data te verzamelen, met name voor gepersonaliseerde reclame. Zij zijn daarom minder geneigd om vanuit een maatschappelijke rol te vertrekken. In dit project is dat perspectief er wel.” 

 

lees ook

Omgaan met chatrobots: onderwijskoepels geven richtlijnen aan leerkrachten

Voor professor Pierson moet de overheid ook zijn rol spelen. “Het is belangrijk dat er vanuit overheidswege ook voldoende aandacht wordt besteed aan de maatschappelijke aspecten van data-gedreven technologie. Binnen de huidige investeringen in AI worden er relatief gezien weinig middelen voorzien voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Het gaat in hoofdzaak om technologisch onderzoek terwijl het net belangrijk is om ook te kijken naar wat er gebeurt in onderwijs en andere maatschappelijke sectoren. Om tot ‘responsible AI’ te komen is er nood aan empirisch onderzoek bij mensen en organisaties, met name om te achterhalen of de betreffende AI-systemen sociaal, ethisch en legaal verantwoord zijn.” 

 

“Het is belangrijk dat er vanuit overheidswege ook voldoende aandacht wordt besteed aan de maatschappelijke aspecten van data-gedreven technologie.

Jo Pierson – professor en voorzitter onafhankelijke adviesraad

Opensource algoritme 

Het onderzoek en de ontwikkeling van het AI-gestuurde programma loopt twee jaar. In 2025 wil Smartschool een bruikbaar systeem klaar hebben. Twee jaar, dat is in termen van nieuwe technologie zoals AI bijzonder lang. “We gaan continue de ontwikkelingen opvolgen en ze aftoetsen aan het advies van de raad. We willen zoveel mogelijk transparantie en dat is ook de reden waarom het AI-algoritme opensource zal zijn. Door wat rond AI allemaal gebeurd is, merken we dat het draagvlak voor die technologie is aangetast. Nochtans is het potentieel groot.” 

“Het uitgangspunt is dat we de juiste dingen juist willen doen. We willen tot een systeem komen dat aan de leerkracht of school een indicatie geeft van een mogelijk probleem. Dat systeem moet goed en verantwoord zijn, want we hebben veel te verliezen. Smartschool heeft een marktaandeel van 57 procent op landelijk niveau. Als we fout zijn, dan gaat er schade zijn en dat willen we niet. Liever de Volvo dan de Tesla op dat vlak”, besluit Jan Schuer.