[adv] Handschrift of typschrift: waarom moet je beide leren?

22 januari 2025 - Gastauteur

We typen de hele dag door op onze telefoon, laptop of iPad. Ook op de lagere school wordt er door leerlingen digitaal gewerkt.

Schrijven met de hand wordt wel eens ‘ouderwets’ genoemd. Maar we horen ook steeds vaker protest tegen deze ‘digitalisering van het onderwijs’. Tegenstanders halen aan dat er terug meer geïnvesteerd moet worden in schrijfonderwijs want uit onderzoek blijkt dat wat we met de hand schrijven, beter blijft onthouden. Een belangrijke reden is dat bij  het vormen van de letters met de hand meer breingebieden worden geactiveerd waarvan is aangetoond dat deze het leren en onthouden vergemakkelijken.

Is het dan niet zinvol om ook methodisch te leren typen?

Jazeker! Zowel hand- als het typschrift zijn schrijfvaardigheden die het mogelijk maken om teksten te produceren en in een digitale samenleving is het vanzelfsprekend dat we ook goed moeten kunnen typen. Als je deze vaardigheid niet goed hebt geautomatiseerd, dan verlies je niet alleen veel tijd, maar kun je je aandacht ook minder richten op de inhoud van je tekst. 

Typen vergt, net zoals het schrijven, niet alleen motorische en sensorische activiteit, maar ook verschillende cognitieve processen waaronder spellen, stellen, doelen stellen, plannen, monitoren en nakijken van een gemaakte tekst. Het werkgeheugen speelt een grote rol hierbij, bijvoorbeeld in het kader van het ophalen van informatie en formuleren van zinnen. Hoe beter het hand- en typschrift en cognitieve processen ontwikkeld zijn, hoe meer ruimte er in het werkgeheugen beschikbaar is voor het bedenken van hetgeen je wil schrijven.

Op school wordt het handschrift bijna overal methodisch aanboden in het curriculum. Voor het leren typen is nog weinig tot geen aandacht. Kinderen moeten hierin vaak hun eigen weg vinden, met minder efficiënte en ergonomische gewoontes als gevolg.  Ook het leren typen behoeft een didactiek zodat dat elk kind het op maat kan leren en toepassen.

Het is belangrijk om kennis van de eigenschappen van het handschrift en typschrift te hebben, zodat er kritisch bekeken kan worden hoe en wanneer we deze inzetten. Ze hebben namelijk elk hun eigen kenmerken, de ene vaardigheid sluit de andere niet uit.

Kenmerken van het handschrift

• Het handschrift activeert meer hersengebieden dan typen, wat leidt tot meer complexe neurale netwerkconnectiviteit in het brein. Dit draagt bij aan betere cognitieve functies en leerresultaten.
• Schrijven met de hand bevordert een diepere verwerking van informatie, wat leidt tot beter begrip en onthouden van informatie. Dit komt o.a. doordat het trager schrijven de schrijver dwingt om na te denken over hoe de inhoud en structuur van de tekst op papier te zetten.
• Het handschrift kan creativiteit bevorderen, doordat het een fysiek proces is dat meer tijd kost en ruimte laat voor het ontwikkelen van ideeën en reflectie. Dit kan vooral nuttig zijn bij creatieve taken zoals brainstormen en het opstellen van verhalen.
• Ieder handschrift is uniek en persoonlijk.
• Het handschrift ontwikkelt en verfijnt de  fijne motorische vaardigheden. Dit is belangrijk voor jonge kinderen, omdat het hen helpt bij de ontwikkeling van hand-oogcoördinatie en precisie.
• Schrijven met de hand bevordert een beter begrip en herkenning van woorden. Dit komt doordat het de schrijver dwingt om de vorm en structuur van letters en woorden zorgvuldig te overwegen.

Het handschrift biedt dus voordelen voor het leren en de cognitieve ontwikkeling. Het activeert meer hersengebieden die het leren en onthouden vergemakkelijken, bevordert creativiteit en is uniek, ontwikkelt fijne motorische vaardigheden en bevordert begrip en herkenning van woorden.

Kenmerken van het Typschrift

• Het typschrift is, mits getraind, vaak sneller dan schrijven met de hand, vooral wanneer je grote hoeveelheden tekst moet produceren. Dit maakt het ideaal voor het maken van aantekeningen, schrijven van rapporten en andere tijdgevoelige taken.
• Een getypte tekst is over het algemeen gemakkelijker te lezen dan handgeschreven tekst, wat de communicatie verbetert en misverstanden vermindert.
• Met typen kun je eenvoudig tekst bewerken, fouten corrigeren en wijzigingen aanbrengen zonder het hele document opnieuw te moeten schrijven. Dit is nuttig voor het herschrijven van documenten en het bijwerken van informatie.
• Getypte documenten kunnen gemakkelijk digitaal worden opgeslagen en gedeeld, waardoor ze beter georganiseerd en toegankelijker zijn.
• Typen heeft toegang tot digitale hulpmiddelen zoals spellingscontrole, grammatica-controle en synoniemenlijsten, wat de kwaliteit van geschreven werk verbetert.
• Soms is het typen gemakkelijker dan schrijven met de hand en kost het minder energie, bijvoorbeeld als er sprake is van een motorische of visuele beperking of leer- en ontwikkelingsproblematiek.

Het typen biedt voordelen in snelheid, leesbaarheid, bewerkbaarheid en toegang tot digitale hulpmiddelen. Deze voordelen kunnen het schrijfproces efficiënter en effectiever maken, vooral in een educatieve en professionele context.

Het hand- en typschrift kunnen elkaar ook aanvullen zoals het eerst brainstormen of samenvatten op papier en later digitaal uitwerken tot een bestand wat gedeeld kan worden.

Voor het aanleren van beide vaardigheden is veel instructie, gerichte feedback en herhaling nodig. Zodra het voldoende geautomatiseerd is kan er meer aandacht op de tekstproductie gericht worden.

Methodisch typschrift in het basisonderwijs

Het is dus belangrijk dat het typschrift, net als het handschrift, geautomatiseerd is voordat je het effectief en efficiënt als communicatie kunt inzetten in het onderwijs. Daarom is het nodig om over de aanpak  hiervan na te denken.
Typ10 is er een voorstander van om eerst een leesbaar handschrift aan te leren en pas later, vanaf het 4e leerjaar, met een lesgever én methodiek, het typen als basisvaardigheid aan te leren.

In het kader van  ‘inclusief onderwijs’  is het belangrijk dat alle kinderen op hun eigen niveau het blind typen aanleren. Daarom is de mogelijkheid tot differentiatie en kennis van de lesgever hierover belangrijk.  Met Typ10 is het mogelijk:

• de 10 lessen flexibel in tijd in te passen in het schoolcurriculum.
• dat leerlingen op hun eigen tempo, klassikaal het blind typen met 10 vingers aanleren.
• maatwerk te bieden doordat het (kinder)brein middels multimodale hulpmiddelen, kleuren, afbeeldingen, versjes, woorden, beweegspelletjes zijn eigen weg volgt om de plek van de letters op het toetsenbord in te prenten.
• tot een jaar na start te blijven oefenen in de klas en thuis, in het online platform om het typen verder te automatiseren. Want herhaling is, net als bij het aanleren van het schrijven, enorm belangrijk!

Uit onze enquêtes van 2024 blijken positieve resultaten vanuit lesgevers, leerlingen en ouders.

We horen in de feedback dat de kracht van Typ10 zit in een combinatie van verschillende hulpmiddelen, en dat het per leerling verschilt wat voor hem of haar werkt en dat het merendeel van de lesgevers (91,2 %) ook leerlingen met o.a. dyslexie, dyspraxie / DCD, AD(H)D, ASS en TOS de lessen aanbiedt.

Daarnaast blijft C & Explore zich inzetten voor verdere ontwikkeling van Typ10 zodat het blindtypen voor een nog bredere doelgroep beschikbaar wordt en werken we samen met de Universiteit van Gent aan verdere wetenschappelijke onderbouwing van de methodiek.

Dit is een commerciële samenwerking met C&Explore. Meer informatie over de Typ10-methode vind je hier.