Van traditioneel naar maatwerk-onderwijs in kleine stapjes
Hoe introduceer je maatwerk-onderwijs in een schoolsysteem dat al decennia op een bepaalde manier georganiseerd is? Een samenwerking uit de VS leert ons: dat doe je met kleine stapjes.
Met alle berichten over wat er technisch allemaal mogelijk is, zou je soms bijna vergeten dat onderwijs meer is dan alleen de juiste hulpmiddelen. Hoe verander je een traditionele school in een onderwijsinstelling waar elke leerling onderwijs op maat krijgt?
Zonder cultuuromslag geen verandering
Een verandering die niet breed wordt gedragen zal nooit blijvend zijn. Daarom is het belangrijk dat je een cultuur kweekt die verandering en nieuwe onderwijstechnieken omarmt. Dat vereist een paradigmaverandering.
Tot nu toe is het onderwijs altijd erg gericht geweest op algemene leerdoelen en klassikaal onderwijs. Voor veel docenten is het lastig om een voorstelling te maken hoe écht maatwerk-onderwijs er precies moet uitzien. Dat geldt voor leerkrachten die al decennia in het traditionele onderwijssysteem meedraaien, maar ook nieuwe leerkrachten vinden het moeilijk om dit geheel nieuwe onderwijs te overzien.
Zelfs als je geen beeld hebt van hoe de toekomst eruit zit, kun je het idee van maatwerk en gerichte lessen aanlokkelijk vinden. Veel leerkrachten doen hun uiterste best om deze verandering vorm te geven, maar zitten gevangen in het oude onderwijs-systeem. Daardoor komen hun vernieuwingen vaak de drempel van hun klaslokaal niet over.
Stapje voor stapje naar innovatie
Een groep leerkrachten in de regio van San Francisco besloot samen te gaan werken en bij elkaar in de keuken te kijken. Zo leerden ze nieuwe technieken kennen om blended learning vorm te geven. Dat bleken geen grote veranderingen te zijn.
De leerkrachten deelden kleine vernieuwingen in het onderwijs die ook in het huidige onderwijssysteem prima in te voeren zijn. Door dit initiatief konden de ideeën zich verspreiden, niet alleen in de eigen klas, maar ook naar andere scholen in de regio. Het ware kleine stapjes richting maatwerk-onderwijs, die de geesten rijp maakten voor verdere innovaties.
Leerling wordt eigenaar van het eigen leerproces
Om naar maatwerk-onderwijs te komen, is één denkstap essentieel: de leerkracht moet de verantwoordelijkheid voor het leerproces meer bij de leerling leggen.
Kerndoel van maatwerk onderwijs is volgens ISTE : “onderricht, lesvorm en toetsing aan te passen aan de unieke behoeften en voorkeuren van elke leerling”. Voor een leerkracht is het onmogelijk om hierin het overzicht te houden. De enige die dit overzicht wél heeft, is de leerling zelf.
Essentieel voor maatwerk-onderwijs is dus het aanboren van de intrinsieke motivatie van de leerling of student. Ze moeten zélf de verantwoordelijkheid voor hun leerproces nemen. Dat betekent dat leerkrachten hen moeten helpen autonomie te ontwikkelen. De nadruk moet nog meer komen te liggen op “leren leren”.
Omslag in denken
Die stap is voor veel traditionele scholen een grote uitdaging, al is het maar omdat het onderwijs plaatsvindt in gebouwen die bestaan uit grote lokalen voor 30 leerlingen (of meer). Zittend in een ouderwets lokaal is het idee van autonoom handelende studenten lastig voor je te zien.
Zelfs voor ervaren leraren kan dat nogal intimiderend zijn. Misschien is de uitdaging voor ervaren leerkrachten zelfs wel groter, aangezien ze vaak decennia gericht zijn op “orde houden”.
Staan voor een groep van 30 autonome leerlingen kan voor een leerkracht lijken op het lesgeven aan een kruiwagen vol kikkers.
Drie kleine veranderingen die werken
De leerkrachten uit San Francisco probeerden een groot aantal (kleine) vernieuwingen uit in hun klaslokaal. Drie daarvan bleken bijzonder goed te werken en brachten maatwerk-onderwijs dichterbij.
Opbreken in kleine onderdelen
Een van de grootste belemmeringen voor flexibel onderwijs is dat het curriculum grotendeels vastligt. Hoe kun je iets dat volledig in beton gegoten is personaliseren?
Een docent uit San Jose kwam met de oplossing: ze hakte het curriculum op in kleine stukjes en verdeelde haar lokaal in een aantal groepjes, “stations” genoemd. Leerlingen besloten waar ze meer onderricht in nodig hadden en namen plaats in het “station” dat bij die stof behoorde. Hierdoor kan elke leerling zijn of haar eigen route volgen door de lesstof, in het eigen tempo.
Dankzij allerlei innovatieve tools, van Squla tot HoloLab Champions kunnen leerlingen bij elke fase in hun leerproces de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.
Mooie bijvangst van deze aanpak was dat de leerlingen meer samenwerkten en elkaar verder hielpen.
Samen bereik je meer
Door minder individueel te werken en meer in groepen moedig je samenwerking aan en dwing je leerlingen om zelf de verantwoordelijkheid te nemen. Tegelijkertijd biedt het de leerling ruimte om meer diepgang op te zoeken als daar behoefte aan bestaat.
Er zijn echter (grote) bezwaren tegen groepswerk. Soms hebben bepaalde leerlingen absoluut geen zin om met een specifiek klasgenootje te werken. Dat gevoel is soms zo sterk, dat ze het gevoel hebben beter af te zijn als ze de groepsopdracht in hun eentje doen.
Een manier om de gezamenlijke verantwoordelijkheid te versterken is het versterken van onderlinge controle. Bijvoorbeeld door elkaars huiswerk te laten beoordelen, waarna aan het eind van de week het best presterende groepje een kleine prijs wint. Deze methode klinkt revolutionair, maar in de Verenigde Staten had het een sterk positief effect op de samenwerking.
Werk aan vaardigheden, niet aan kennis
Kennis is belangrijk. Maar zonder vaardigheden kom je nergens. Vooral wanneer je maatwerk-onderwijs wilt bieden, waarvoor eigen verantwoordelijkheid en regie belangrij is, zijn sociaal emotionele vaardigheden als zelfreflectie en dankbaarheid nodig.
Zelfreflectie
Hoe goed je als leerkracht ook je best doet om feedback te geven, vaak kijken leerlingen niet verder dan hun cijfer. Een leerkracht introduceerde een vast moment in de week waarop leerlingen het werk presenteerden waar ze het meest trots op waren. De leerlingen vertelden over het werk, waarom ze er trots op waren, maar ook over wat ze een volgende keer anders zouden doen.
Zoals je zou verwachten, kozen leerlingen in het begin altijd voor het werkstuk waarop ze het hoogst hadden gescoord. Het duurde echter niet lang voordat leerlingen kozen voor opdrachten die ze leuk vonden, of juist die ze extreem moeilijk vonden.
De presentaties werden boeiender en leuker, en gaven de leerkracht nuttige informatie over het soort opdrachten waar de groep goed op reageerde.
Dankbaarheid tonen
Een andere manier om het leren te bevorderen is het aanmoedigen van dankbaarheid. Een app die hierbij behulpzaam kan zijn is GiveThx . Het doel is dat leerlingen elkaar bedanken voor hulp en inbreng.
Ook deze aanpak werd in San Francisco geprobeerd. Leerlingen moesten bedenken met wie ze blij waren, maar ook welke eigenschappen in zichzelf ze waardeerden. Vervolgens moesten ze dank-briefjes schrijven voor klasgenoten.
In eerste instantie riep het wat weerstand op. Omdat het dan toch echt moest, gaven leerlingen vooral dank-briefjes aan hun vriend(inn)en. Maar langzaam begonnen ze het te waarderen: dat ze briefjes kregen met bedankjes voor iets waar ze zelf trots op waren, zorgde voor een oppepper die ze graag wilden delen met anderen. Al snel gingen de leerlingen steeds positiever met elkaar om.
Kleine verandering, groot effect
Het zijn kleine veranderingen, maar met een groot effect. En het belangrijkste: deze kleine veranderingen kunnen in elk klaslokaal, in elke onderwijsvorm worden uitgevoerd. Het onderwijssysteem veranderen kost jaren, maar in de klas kunnen we al grote stappen maken naar maatwerk-onderwijs.