e-book versus papieren boek in het onderwijs

- Jeroen Langendam

Wat levert het beste leerrendement op; een e-book of een papieren boek? Noorse onderzoekers voerden een meta-analyse uit en trekken hun (voorzichtige) conclusies.

Het e-book is geen recente uitvinding. Michael Hart, de uitvinder van het e-book, introduceerde het electronische boek al in 1971. Hoewel we ruim een halve eeuw verder zijn, blijft er discussie over welk boek beter is; het e-book of een papieren boek.

In het onderwijs blijkt het papieren boek nog altijd maatgevend te zijn. Dat is niet alleen te wijten aan onderwijskundigen die vasthouden aan papier, want studenten blijken nog steeds een duidelijke voorkeur voor papier te hebben.

Drie onderzoekers van de Universiteit van Stavanger (Noorwegen) besloten op zoek te gaan naar het wetenschappelijk antwoord op de vraag wat nou beter is. Ze doken in de wetenschappelijke literatuur voor een meta-analyse en publiceerden hierover een artikel in het maart-nummer van het blad Review of Educational Research.

Metastudie

De onderzoekers bestudeerden enkele tientallen onderzoeken waaraan in totaal 1.800 kinderen deelnamen. Hun conclusie is duidelijk: traditionele papieren boeken leveren een veel groter leesbegrip op dan hun digitale evenknie. E-books waaraan extra content is toegevoegd leveren echter wél meerwaarde op ten opzichte van de papieren versie.

Kinderen onder de acht jaar hebben moeite met e-books

Het was al bekend dat e-books minder hoog scoren dan papieren boeken. Onderzoekers noemen dit soms het “screen inferiority effect”. Het onderzoek van de Noren bevestigt dit. Kurcikova, de eerste co-auteur van het artikel zegt hierover: “We ontdekten een negatieve invloed van e-book op het leerrendement van kinderen tussen de 1-8 jaar in vergelijking met papieren boeken. Dit komt overeen met de uitkomsten van een soortgelijke meta-analyse over volwassen lezers”.

Bron: Furenes, Kucirkova en Bus (2016), via Sagepub.com

De onderzoekers maken wel de kanttekening dat niet alle e-books hetzelfde zijn: “Onze resultaten worden sterk beïnvloed door de opzet van de onderzochte digitale boeken. Het zou kunnen dat de nogal lage kwaliteit van de verrijkende elementen in kinderboeken in de resultaten tot uiting komt”, zegt Kurcikova.

Verrijkende elementen

E-books welke zijn voorzien van verrijkende content-elementen lijken wél een positieve invloed te hebben op het vermogen van kinderen om de content te begrijpen en ervan te leren. Het gaat dan vooral om content die het kind uitdaagt om met de tekst aan het werk te gaan. Kucirkova: “Sommige digitale boeken hebben enorm opwindende functies, zoals wanneer het kind een personage door het boek kan leiden en allerlei acties kan uitvoeren zoals in het verhaal verteld wordt. Kinderen kunnen zich een verhaal beter herinneren wanneer ze er fysiek mee werken. Zulke boeken kunnen ook empathie helpen ontwikkelen.”

Toevoegingen als spellen die niets met de inhoud te maken hebben leiden alleen maar af en zorgen dat het kind overprikkeld raakt.

E-books vooral voor niet-lezers

Een verrassende uitkomst is dat e-books vooral positief zijn voor kinderen die van huis uit geen grote lezers zijn. Ook kinderen met speciale leerbehoeften kunnen baat hebben bij e-books, vooral wanneer deze op maat gemaakt kunnen worden.

Het gaat om de balans

Volgens de onderzoekers draait het bij de keuze tussen e-books en papieren boeken vooral om de balans. Zoals bij elk leermiddel moet een leerkracht die e-books wil inzetten beginnen met een goed lesplan.

De onderzoekers benadrukken dat hun conclusies niet gezien kunnen worden als het ultieme antwoord. Zo blijken de eerdere onderzoeken veelal geen oog te hebben gehad voor het effect op de leermotivatie van leerlingen. De Noren roepen de wetenschappelijke wereld dan ook op om meer onderzoek te doen, met expliciete aandacht voor het effect van de verrijkende elementen van e-books.